Peyzaj, insanlar tarafından algılandığı şekliyle, karakteri doğal ve/veya insani unsurların eyleminin ve etkileşiminin sonucu olan bir alan anlamına gelir.
Peyzaj önemlidir ama manzara gibi değil çünkü tarih ile günümüz, kültür ile doğa arasında bağlantı kurar. Çeşitli değerlere sahiptir ama hepsi somut değil(yer duygusu…gibi); ve insanlar ana maddesidir- peyzajı oluşturan ve değer veren olanlardır.
Peyzaj belirli bir yerden bakıldığında görüş açısına giren tüm topoğrafik, doğal ve kültürel verileri içerir.Bir alanın tüm görünür özelliklerini içerir.
Peyzaj hayatlarımız için ortam sağlar. Peyzajlar ihtiyaçlarımızı yanı sıra doğa gereksinimlerimizi sağlar. Örnek vermek gerekirse yaban hayatı, vahşi yaşam…vb. faaliyetlerimiz fonksiyonu ve görünümü şekillendirebilir ve etkileyebilir.Bu aktiviteler şunlardır:
PRESTİJLİ MESLEK: PEYZAJ MİMARLIĞI
Giderek gelişen bir prestij
Önümüzdeki yıllar Peyzaj mimarlığı mesleğinin daha da gelişeceğini ve değişeceğini garantiler görünmektedir.
Çevreye olan ilgi arttıkça ve önem kazandıkça, Peyzaj mimarlarına araştırmalarını ve ustalıklarını göstermek için kompleks problemlerin çözümüne yardım edebilmek adına daha fazla görev düşecektir.
Peyzaj mimarları hünerlerini artık iç mekanlarda (avlular gibi) da göstermektedirler.
Meslekteki genişleme ve çeşitlenmeler
Peyzaj mimarlığı 20. yüzyılda şehirleri güzelleştirmeye ve kullanıla bilir planlamalar yapmaya devam etmiştir. Şehirlerin büyümesi, Peyzaj mimarlığı hizmetlerinin profesyonelce kullanılmasıyla gerçekleştirilmiştir.
1920 lerde, şehir plancılığı “mimarlık” ve “Peyzaj mimarlığı” alanlarını birbirlerinden ayırarak her bir meslek grubunun kendi aşamalı programlarının ve organizasyonlarının oluşmasını sağlamıştır.
Şimdilerde de Peyzaj mimarlığı şehir plancılığı ve şehir tasarımları için esas güç olmaya devam ediyor.
Gelecek gösteriyor ki…
Peyzaj mimarlığı ve diğer tasarım meslekleri gün geçtikçe daha önemli ve daha koordine bir şekilde olacaklar.
Amerika ve Kanada’da bugün 60 a yakın üniversitede Peyzaj mimarlığı eğitimi verilmektedir.
Amerikan Toplumu Peyzaj Mimarları (ASLA) 47 ayrı bölüm içinde 12000 üyeye ulaşmıştır.
Peyzaj mimarlığı mesleği yaşam içindeki toplumsal ilgi ve bilgelik ile birleşerek planlanacak alanların pek çok kullanım şeklinin olabileceğini göstermiştir.
Türkiye de de kendi kimliğini kazanmış, mesleki tecavüzlerden arınmış, yetki alanı sınırları içinde söz sahibi, büyük yarışmalarda etkin bir meslek grubu olarak kendini göstermektedir. 2000 yılından itibaren mesleki gelişim, tüm diğer meslek grupları tarafından da takdir görmektedir.
Peyzaj mimarları geleceğe şekil vereceklerdir.
Peyzaj Mimarlığı
Bugünlerde cemiyete ait şehir konsey odalarında, Peyzaj mimarları mesleki hizmetlerini artan bir istekle sunmaktadırlar. Bu trend, daha iyi bir ev, rekreasyonel ve ticari kolaylıklar ve doğayı koruma adına genel toplum arzusunun bir yansımasıdır. Konut arazisi ve ticari arazi sahipleri, federal ve devlet acenteleri, şehir planlama komisyonları ve gerek bireysel gerekse binlerce insanın oluşturduğu Amerika ve Kanada’daki organizasyonlar, bu yıl Peyzaj mimarlığı hizmetlerini arttırmışlardır.
Diğer pek çok (başlıca) çevresel tasarım mesleklerinden öte, Peyzaj mimarlığı hareketi sağlayan bir meslektir. Peyzaj mimarlığı; sanat ve bilim analizleri, tasarım planlamaları, yönetim, alanların korunması ve rehabiliteleri şeklinde konu başlıklarına bölünebilecek, kapsamı çok geniş bir tanımdır.
İyi yönetilen tasarımların tedarik edilmesinde ve planların gelişmesinde, Peyzaj firmaları gerekli hizmetlerin düzenlenmesini teklif eder ve ustalıkları, projelerin daha masraflı olmasını engelleyerek onlara uzun süreli bir değer de kazandırır.
Peyzaj mimarlığı ile diğer tasarım meslekleri arasında açık bir fark vardır. Mimarlar, öncelikle binalar ve çeşitli amaçlar için kullanılan yapılar tasarlarlar (örneğin evler, ofisler, okullar, fabrikalar…). Mühendisler bilim prensipleri doğrultusunda yollar, köprüler ve genel faydalı yapılar tasarlarlar ve inşa ederler. Şehir plancıları, tüm şehir ve bölgelerin gelişimleri için geniş bakış açıları sağlarlar.
Peyzaj mimarları, tüm bu tasarım mesleklerinin her birine dokunuşlar yaparlar, bu mesleklerin taşıdığı her bir unsuru bir araya getirirler. Peyzaj mimarları; mimarların, mühendislerin ve şehir plancılarının çalışma bilgilerindeki unsurları toplayarak alan içinde pratik ve estetik bir iletişim (bağlantı) oluştururlar.
Zengin bir meslek
Peyzaj mimarlığı diğer tasarım meslekleri içinde en çeşit gösterenidir.
Peyzaj mimarları komşuluklar arasında bir çevre oluşturur; kasaba ve şehirlerdeki doğal çevreyi (sahip olunan ormanları, nehirleri ve sahilleri) korur ve yönetirler. Bu mesleğin üyeleri yaşam kalitesini yükseltmek adına insanlar ve diğer canlılar için en iyi alan planlamalarını yaparlar.
Bununla birlikte, Peyzaj mimarlığı çalışanları bizleri (tüm insanları) çevreler. Parkların çekiciliği, otoyollar, ev gelişimleri, şehir plazaları, hayvanat bahçeleri ve kampüsler Peyzaj mimarlarının planları ve tasarımları içindeki konstrüksiyonların ne denli kullanılabilir ve memnunluk verici projelere dönüştüğünün yansımalarıdır.
Bir köşeden diğer köşeye, dünyanın bütün bölgelerinde, Peyzaj mimarlığının meslekli örnekleri bulunabilir. Pek çok Peyzaj mimarı ufak projeler (yeni şehir parkının gelişimi veya bir ofis binasının alansal tasarımı gibi) yapar. Bu çoğunluğun dışında kalan Peyzaj mimarları ise ustalıklarını aşağıda birtakım örnekleri verilen projelerde kullanmışlardır ve hala kullanmaktadırlar:
Müşteri projelerinin saha alanlarına bağlı olarak, federal hükümet adına lokal gelişimleri düzene koymak Peyzaj mimarlarının görevidir. Aynı zamanda binaların konumuna göre tasarımı derecelendirmek, yapısal tasarımı ve bitkilendirmeyi dengeleyerek yapmak da Peyzaj mimarlarının görevidir. Bütün bunların yanında Peyzaj mimarları bu işleri gerçekleştiren tasarım gruplarını da koordine edebilirler.
PEYZAJ MİMARLIĞI TARİHİ
Bugünün Peyzaj mimarlığı mesleğinin doğuşu İran ve Mısır’dan Yunan ve Roma (başarılı kadim kültürler olarak) kültürlerine ve onların dış alan tasarım özelliklerine dayanır. Rönesans ile birlikte dış mekandaki ilgilenmeler artmıştır.
Zaman içinde önceliğe ve öneme sahip olan bu meslek 17. yüzyılda Fransa’da Peyzaj mimarların ve tasarımların, yeni ve yüksek – sofistike bir hal almasıyla gelişmeye başlamıştır.
Bahçe tasarımları versailles ve Vaux le-Vicomte Bahçelerini tasarlayan Andre le Notre ile birlikte bilinir hale gelmiştir. Andre le Notre bugünün Peyzaj mimarları için en ünlü ve öncü meslektaşlarından biridir.
Sir Joseph Paxton önemli bir istisnadır. Paxton formal şekillerle Peyzaj tasarım kreasyonunun ilk ve en büyük genel parklarını (Londra’daki Victoria Parkı (1845) ve Liverpool’daki Birkenhead Parkı (1847)) yapmıştır. Zaman içinde bu iki park ABD ve Kanada’daki Peyzaj mimarlığının gelişimi için önemli örnekler olmuştur.
Meslekteki ilk gelişmeler
Birbirini takip eden yıllarda, Peyzaj mimarlığı mesleği genişledi. İyi planlanmış ve iyi dizayn edilmiş şehir çevrelerinin ihtiyacı olan doğal gelişim açısından, Peyzaj mimarlığı gittikçe daha fazla bu alanlarda rol alır oldu.
Şehir parkları, metropoliten park sistemleri, civar mahalle konutları ve kolej kampüsleri büyük takımların çalışması sonucu planlanır ve geçen zaman içinde iyi planlanmış halleriyle şehrin güzelliğine katkıda bulunurlar.
Her ne kadar mesleğin kendisi yavaş yavaş büyüse de, ilk öncüleri (Olmsted, Vaux ve Horace Cleveland) şehir planlama hareketlerinde ilk yerlerini almışlar ve şehre ait tasarımlara ilgiyi uyandırmışlardır. Olmsted diğer (ilk) Peyzaj mimarlığı işlerinde ve projelerinde de görev almıştır (Yosmite Valley ve Niagara Şelaleleri vb.)
1899 yılında, pek çoğu Olmsted tarafından bir araya getirilen “Amerikan Toplumunun Peyzaj Mimarları” (ASLA) 11 kişinin katılımı tarafından kuruldu. Topluluk, Peyzaj mimarlığı mesleğini tüm Birleşik Devletlerde yaydı.
1900 yılında, Olmsted’in oğlu, Frederick Law Olmsted Jr., Harvard Üniversitesi’nin ilk Peyzaj mimarlığı kursunu organize etti.
21. Yuzyılda Peyzaj Mimarlığı ve Eko-Mimarlık
Bu yazıda irdelenmek istenen; Peyzaj Mimarlığı Mesleği’nin özellikle geçtiğimiz yüzyıl içerisinde sosyal yasamda planlama ve tasarım çalışmalarında geri planda kalma nedenleri ve 21. yüzyılın Peyzaj Mimarlığı meslek disiplini açısından bir olanak çağı olduğu düşünülerek, diğer çevre planlama, tasarım ve doğal bilim kökenli meslek dallarının Peyzaj Mimarları’nın yoğun ölçüde etkinlik sağlaması gereken alanlarda hakimiyet kurması ve onların yerlerini almasıdır.
Türkiye’de özellikle son yıllarda, mimar ve şehir plancılarının ekoloji uzantılı planlama ve tasarım konularına büyük ilgi göstermeye, imar planlama süreçlerinde ekolojik planlama üzerinde durmaya, Peyzaj planlama konularında yüksek lisans tezleri hazırlamaya ve bazı mimarlık fakültelerinin de eko-mimarlık platformu oluşturmaya başladığını gözlemliyoruz. Bunun elbette ilk büyük nedeni ülkemizde meydana gelen depremlerdir. Çünkü özellikle 1999 Marmara Depremi’nden beridir her meslek disiplinin kendi etkinlik sahasını genişletmeye çalışması son zamanlarda yasadığımız bir olaydır.
Eko-mimarlık dünya üzerinde bilinen en önemli olgulardan birisidir. Peyzaj Mimarları’nın ekoloji konularını sadece Peyzaj mimarlığı ve doğal bilim kökenli meslek dallarının tekelinde düşünmesi doğru değildir. Özellikle mimarlık ve şehir planlama gibi meslek disiplinlerinin bu konuyu gündeme taşımaları sevinilecek bir konudur. Ancak ilgili platformların amacının ekolojik tasarım konusunda onculuk yapma durumunda kendilerini göstermeleri olayın boyutunu değiştirmektedir.
Bu durumda bir meslek disiplini olan Peyzaj Mimarlığı’nın konumu ve gerekliliği tartışılmaya başlanıyor. Bu tur kaygıların sadece ülkemizde değil ABD’de ve dünyanın her yerinde var. Zaten dünya ölçeğinde ele alınırsa Peyzaj Mimarları’nın, mevcut çalışma konularında etkinliği oldukça düşük. Buna en güzel örneği birkaç yıl önce İzmir’de yapılan uluslararası bir kentsel tasarım projesi yarışması vermektedir.
Bu yarışmaya Türkiye’den ve Dünya’dan mimarlar oldukça ilgi göstermelerine karşın Peyzaj mimari olan ekiplerin çalışmalarının genellikle bitki kullanımı ve tasarımı konularında olmasından belli oluyordu.
Yukarıda anlatılanları bir çatı altında toplarsak; Peyzaj Mimarlığı Meslek Dalı’nın içeriğinin ve etkinlik alanları ile ilgili kritiğinin sadece ülkesel düzeyde değil uluslararası düzeyde ele alınma zorunluluğudur. Çoğu gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde bile halen bilim dalı olup olmadığı tartışılan Peyzaj Mimarlığı’nın, ağırlıklı olarak piyasa dinamiklerinin yönlendirdiği bir meslek disiplinin etkin olması gereken konularda geri planda kalması, toplumsal rolünün üzerini müşteri odaklı piyasa çalışmalarının gölgelemesi veya bu şekilde düşünülmesi bu meslek disiplinin varlığı açısından oldukça büyük tehdit oluşturmaktadır.
